PANDEMİ İLE YAŞAM

Pandemi İle Yaşam

Yazan: Oktay Coşkun

Tarih: 14/09/2021

Koronavirüs(Covid-19) Bilgileri

31 Aralık 2019’da Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Çin Ülke Ofisi, Çin’in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakalarını bildirmiştir. 7 Ocak 2020’de etken daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir koronavirüs (2019- nCoV) olarak tanımlanmıştır. Daha sonra 2019-nCoV hastalığının adı COVID-19 olarak kabul edilmiş, virüs SARS CoV’e yakın benzerliğinden dolayı SARS-CoV-2 olarak isimlendirilmiştir.

Dünya Sağlık Örgütü, COVID-19 salgınını 30 Ocak’ta “uluslararası boyutta halk sağlığı acil durumu” olarak sınıflandırmış, ilk salgının başladığı Çin dışında 113 ülkede COVID-19 vakalarının görülmesi, virüsün yayılımı ve şiddeti nedeniyle 11 Mart’ta küresel salgın (pandemi) olarak tanımlamıştır. Ülkemizde ilk COVID-19 vakası 11 Mart’ta görülmüştür.

Enfeksiyon zinciri kaynak, bulaşma yolu ve duyarlı kişilerden oluşmaktadır.

Virüsün Kaynağı

Kaynak SARS-CoV-2’nin rezervuarı hala araştırılmaktadır. COVID-19 için mevcut tüm kanıtlar, SARS-CoV-2’nin zoonotik bir kaynağı olduğunu düşündürmektedir. İnsandan insana bulaş özelliği kazanması nedeniyle COVID-19’da kaynak semptomatik/asemptomatik COVID-19 pozitif kişilerdir.

Bulaşma Yolu

Hastalık esas olarak damlacık yoluyla bulaşmaktadır. Ayrıca hasta bireylerin öksürme, hapşırma yoluyla ortaya saçtıkları damlacıklara diğer kişilerin elleri ile temas etmesi sonrasında ellerini ağız, burun veya göz mukozasına götürmesi ve temas etmesi ile bulaşmaktadır.

Asemptomatik kişilerin solunum yolu salgılarında da virüs tespit edilebildiğinden bu kişiler bulaştırıcı olabilmektedir. Genel olarak inkubasyon süresi 2-14 gün arasında değişmektedir. COVID-19’un bulaştırıcılık süresi kesin olarak bilinmemektedir. Semptomatik dönemden 1-2 gün önce başladığı düşünülmektedir.

Bulaştırıcılık, Viral Yük

Viral saçılım semptomlarının başlamasından 1-2 gün önce başlamakta ve boğaz sürüntülerinde semptomların ortaya çıkış döneminde viral yük doruğa çıkmakta ilk yedi gün içersinde hızla düşmekle birlikte ikinci haftanın ötesine uzayabilmektedir. Bazı çalışmalarda semptomatik ve asemptomatik/minimal semptomatik hastalarda viral yüklerin benzer bulunması asemptomatik kişilerin de bulaşmada rollerinin olduğuna işaret etmektedir. Öte yandan ağır vakalarda viral yükün daha yüksek olduğuna bildiren çalışmalar da mevcuttur. Yaşlılarda viral yük daha fazladır. Viral yük hastalık şiddeti ve prognozu açısından önemli bir belirteçtir. Viral yükün ağır olgularda hafif olgulardan 60 kat fazla olduğu gösterilmiştir. Bulaşta sadece virüsün aktivitesinin devam etmesi değil, temasın süresinin de önemli olduğu unutulmamalıdır.

Duyarlı Kişi/Konakçı

COVID-19’da toplumun tümü duyarlıdır. Sağlık çalışanları etkenle karşılaşma yönünden en riskli meslek grubudur. Erkekler, 50 yaşın üstünde olan kişiler, komorbiditesi (Hipertansiyon, Kalp Hastalığı, Diyabet, Malignite, KOAH, Böbrek Hastalığı vb.) olan kişiler, mevsimlik tarım işçileri ile bakım ve rehabilitasyon merkezleri, okullar, kışlalar, ceza ve tevkif evleri ve göçmen kamplarında yaşayanlar COVID-19 açısından hassas gruplardır.

Koronavirüs(Covid-19) Belirtileri

COVID-19 belirtileri COVID-19'a neden olan SARS-CoV-2 enfeksiyonu, hafif ila şiddetli arasında değişen hastalıklara neden olabilir ve bazı durumlarda ölümcül olabilir. Semptomlar tipik olarak ateş, öksürük ve nefes darlığı içerir. Virüs bulaşmış bazı insanlar diğer solunum dışı semptomlar yaşadıklarını bildirmiştir. Asemptomatik vakalar olarak adlandırılan diğer kişilerde hiç semptom görülmemiştir. CDC'ye göre, COVID-19 semptomları maruziyetten 2 gün veya 14 gün sonra ortaya çıkabilir.

Bu virüs grubuna bağlı virüsler, genellikle soğuk algınlığına benzer şekilde, hafif ve orta derecede üst solunum yolu hastalığı olan insanları hasta edebilir.

Pandemi sürecinde yapılan çalışmaların sonucunda COVID-19’un doğal seyrine ilişkin bilgilere yenileri eklenmektedir. Enfeksiyonun yaygın belirtileri solunum semptomları, ateş, öksürük ve dispnedir. Başağrısı, boğaz ağrısı, burun akıntısı, kas ve eklem ağrıları, aşırı halsizlik, yeni ortaya çıkan koku ve tat alma duyusu kaybı, ishal gibi belirtiler de görülebilmektedir. Hastalık asemptomatik geçirilebilmekle birlikte, ciddi vakalarda, pnömoni, ağır akut solunum yolu enfeksiyonu, böbrek yetmezliği ve hatta ölüm gelişebilmektedir.

Koronavirüs(Covid-19) Nasıl Yayılır?

İlk insan COVID-19 vakaları muhtemelen enfekte hayvanlara maruz kalmayla sonuçlansa da enfekte insanlar SARS-CoV-2'yi diğer insanlara yayabilir.

Virüsün, esas olarak insandan insana yayıldığı düşünülmektedir:

  • Birbirleriyle yakın temas halinde olan kişiler arasında (yaklaşık 2 mt içinde).
  • Enfekte bir kişi öksürdüğünde veya hapşırdığında üretilen solunum damlacıkları ile. Bu damlacıklar, yakınlarda bulunan insanların muhtemelen akciğerlere hava solunan ağızlarına veya burunlarına inebilir.

Bir kişinin, üzerinde SARS-CoV-2 bulunan bir yüzeye veya nesneye dokunduktan sonra kendi ağzına, burnuna veya gözlerine dokunarak COVID-19'u elde etmesi mümkün olabilir, ancak bunun birincil virüsün yayılma şekli olduğu düşünülmemektedir.

İnsanların, en semptomatik oldukları anda (yani ateş, öksürük ve / veya nefes darlığı) en bulaşıcı oldukları düşünülmektedir.

İşyerinde Koronavirüs(Covid-19) Korunma Yöntemleri

Solunum Yoluyla Bulaşdan Genel Olarak Korunma:

  1. İşyerinde her zaman maske kullanınız.
  2. Bulaşı önlemek için günlük olarak;
    • Öksürük ve aksırık sırasında tek kullanımlık mendille ağız ve burnunuzu kapatınız, kullandıktan sonra mendili çöpe atınız.
    • Özellikle öksürük ve aksırıktan sonra ellerinizi su ve sabun ile yıkayınız. El hijyeni için alkollü el dezenfektanları da kullanılabilir.
    • Ağız, burun ve gözünüze dokunmaktan kaçınınız.
    • Eğer grip iseniz diğer insanlara bulaştırmayı önlemek için evinizden çıkmayın, işe gitmeyin. Çocuğunuz grip ise okula göndermeyin.
  3. Sağlık Bakanlığının kalabalık ortamlarda bulunmamakla ilgili duyurularını takip ediniz.

Hastalıktan Korunmak İçin Ellerin Yıkanma Şekilleri

Ellerinizi 15-20 saniye süreyle su ve sabunla yıkamalısınız. Su ve sabuna ulaşamadığınız yerlerde alkol içeren el antiseptikleri kullanabilirsiniz.

Ellerinizi aşağıda gösterildiği şekilde yıkayınız.

  1. Elinizi ıslatın
  2. Sabun alın
  3. Köpürtün
  4. Parmak araları içten
  5. Parmak araları dıştan
  6. Parmaklarınızı
  7. Tırnak içlerini
  8. Bileklerinizi köpürtün
  9. Su ile durulayın
  10. Kağıt havlu alın
  11. Kağıt havlu ile kapatın
  12. Çöpe ellemeden atın.

Hastalıktan Genel Korunma Yöntemleri

  1. Öksürme ve hapşırma sırasında ağzınızı ve burnunuzu bir mendil ile kapatınız.
  2. Mendilinizi kullandıktan sonra çöp sepetine atınız.
  3. Öksürdükten ve hapşırdıktan sonra ellerinizi bol sabun ve suyla yıkayınız. Alkol içeren el yıkama antiseptikleri de etkilidir.
  4. Kirli ellerinizle gözlerinize, burnunuza ve ağzınıza dokunmayınız.
  5. Grip belirtisi gösteren kişilere mesafeli (2 metre ve daha fazla) durunuz.
  6. Bulunduğunuz mekanı sık sık havalandırınız.
  7. Mümkün olduğunca üflemeli el kurutucularından ziyade kağıt havlu tercih ediniz.
  8. Salgın boyunca öpüşme, tokalaşma, kafa tokuşturmadan vazgeçiniz.
  9. Enfekte olmuş kişilerle yakın temastan kaçınmanın,
  10. El hijyenine dikkat etmenin, sık aralıklarla elleri en az 20 saniye sabun ve su ile yıkayın, sabun ve su olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanın.
  11. Çiftlik veya vahşi hayvanlarla korunmasız temastan kaçınmanın.
  12. Enfekte olduysanız eğer, mesafeyi koruyun, öksürürken, hapşırırken tek kullanımlık kağıt mendil ile ağzınızı ve burnunuzu kapatın, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek içinizi kullanın, ellerin yıkamadan gözlerinize, burnunuza ve ağzınıza dokunmaktan kaçının.
  13. Enfekte olan kişilerin dokunduğu yüzeyler dezenfekte edilmeden yüzeylere dokunmayın.

Hastalananların Yapacakları

Kendinizde yukarıda sıralanan hastalık belirtileri olduğunu hissederseniz hemen bir doktora başvurmalısınız. Doktorunuz herhangi bir teste ya da tedaviye ihtiyacınızın olup olmadığına karar verecektir. Eğer hastalandıysanız veya hastalık belirtilerini gösteriyorsanız evde istirahat ediniz ve çevrenizdeki kişilerden de onlara bulaştırmamak için uzak durunuz. Eğer işte hasta hissederseniz amirinize durumu hemen bildirin.

Bulaşıcı virüs bulunan bir kişi ile temas eder ve kendinizden şüphe duymanız durumunda; İşyerinde iseniz, iş arkadaşlarınızdan uzak durmaya çalışın ve derhal işyeri hekimine başvurun. Evinizde aile bireylerinden kendinizi uzak tutmaya çalışın. Derhal bir sağlık kuruluşuna başvurun.

Koronavirüs Aşıları

Sağlık otoritelerince koronavirüs salgını için geliştirilen tek etkili korunma yöntemi olarak aşılama işaret edilmektedir. T.C. Sağlık Bakanlığı COVID-19 Aşısı Ulusal Uygulama Stratejisinde; COVID-19 pandemisine yanıt vermek amacıyla Bakanlık tarafından gerçekleştirilmesi planlanan müdahalelerden biri de kitlesel COVID-19 aşılaması olduğu, hastalığa maruz kalma, hastalığı ağır geçirme ve bulaştırma riskleri ile hastalığın toplumsal yaşamın işleyişi üzerindeki olumsuz etkisi değerlendirilerek COVID-19 aşısı uygulanacak gruplar belirlenmiş olup bu gruplara sırasıyla uygulanacağı belirtilmiştir.

COVID-19 için birkaç farklı aşı türü bulunmakta ve geliştirilmektedir.

Bu aşıların tümü vücudun bağışıklık sistemine COVID-19’a neden olan virüsü güvenli bir şekilde tanıtmayı ve yok etmeyi öğretecek şekilde tasarlanmıştır.

  • Hastalığa neden olmayan ancak bağışıklık yanıtı oluşturan etkisizleştirilmiş virüs içeren aşılar (İnaktif aşılar).
  • Hastalığa neden olmayan ancak bağışıklık yanıtı oluşturan zayıflatılmış virüs içeren aşılar (Canlı atenüe aşılar).
  • Güvenli bir şekilde bağışıklık yanıtı oluşturmak için COVID-19 virüsünün yapısını taklit eden protein parçalarını kullanan protein bazlı aşılar.
  • Güvenli bağışıklık yanıtı oluşturmak için COVID-19 virüsünün RNA parçacıklarını taşıyan hastalık yapıcı etkisi olmayan virüslerin kullanıldığı viral vektör aşıları.
  • Kendi başına güvenli bağışıklık yanıtı oluşturan protein üretmek için genetik olarak tasarlanmış RNA ve DNA parçacıklarını kullanan son teknoloji bir yaklaşım olan m-RNA ve DNA aşıları.

Aşının Olası Yan Etkileri

T.C. Sağlık Bakanlığı yayınlarında bugüne kadar COVID-19 aşılarına yönelik gerek yürütülen klinik çalışmalarda gerekse mevcut aşı uygulamalarında ciddi yan etkilere rastlanmadığı ve aşılama sonrasında görülen yan etkiler sıklıkla hafif olduğu bildirilmiştir.

Bu yan etkilerin; yorgunluk, baş ağrısı, ateş, titreme, kas/eklem ağrısı, kusma, ishal, aşı uygulanan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik gibi hafif yan etkiler olduğu, ancak nadir de olsa alerjik reaksiyonların olabileceği göz ardı edilmeden aşı uygulamasından sonra bir rahatsızlık hissedilmesi durumunda en yakın sağlık kuruluşuna başvurulması ve hekime yakın zamanda aşı olunduğu bilgisinin iletilmesi unutulmaması Sağlık Bakanlığınca vurgulanmaktadır.

Yan Etkilerle Karşılaşıldığında Yapılacaklar

Aşı sonrasında sık olarak karşılaşılabilecek durumlar ve bu hafif durumlara yönelik destekleyici yaklaşımlar şunlardır:

  • Aşı uygulanan bölgede ağrı/şişlik/kızarıklık: Aşı uygulanan kolunuza yüksekte olacak şekilde pozisyon veriniz. Soğuk uygulama yapınız. (Örnek: Soğuk suyla ıslatılmış bir havlunun aşı yapılan bölgeye uygulanması vb. Bu sırada cilde doğrudan buz temas ettirilmesinden kaçınılmalıdır.)
  • Yorgunluk: İstirahat ediniz, yeterli sıvı aldığınızdan emin olunuz.
  • Hafif ateş, titreme: İstirahat ediniz, yeterli sıvı aldığınızdan emin olunuz, parasetamol içeren ağrı kesiciler kullanabilirsiniz.
  • Baş ağrısı: Parasetamol içeren ağrı kesiciler kullanabilirsiniz.
  • Kas/eklem ağrısı: İstirahat ediniz, yeterli sıvı aldığınızdan emin olunuz, parasetamol içeren ağrı kesiciler kullanabilirsiniz.
  • Kusma, ishal: Bol sıvı takviyesi yapabilirsiniz, beslenmenizi ishal diyetine uygun olarak düzenleyebilirsiniz. Ağızdan sıvı ve gıda alınamayacak kadar kusma olması durumunda sıvı kaybı olabileceğinden sağlık kuruluşuna başvurunuz.

COVID-19 aşısı uygulamasından sonra bunların dışında aşıyla ilişkili olabileceği düşünülen bir rahatsızlık hissedilmesi durumunda en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

İşyerlerinde Aşılama ve Test Faaliyetleri

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının 02/09/2021 tarihli genel yazısı kapsamında;

İşverenlerin, işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik risklerine yönelik koruyucu ve önleyici tedbirler hakkında tüm işçilerini bilgilendirmekle yükümlü oldukları hatırlatılmakta, işverenlerin COVID-19 aşısı tamamlanmamış işçilerini yazılı olarak ayrıca bilgilendirmesi istenmektedir.

Bilgilendirme sonrasında aşı olmayan işçilere, kesin COVID-19 tanısı konması durumunun iş ve sosyal güvenlik mevzuatı açısından olası sonuçları da işveren tarafından bu durumdaki işçilere bildirilmelidir.

COVID-19 aşısı olmayan işçilerden 6 Eylül 2021 tarihi itibariyle zorunlu olarak haftada bir kez PCR testi yaptırmaları işyeri/işveren tarafından istenebilecek, test sonuçları gerekli işlemler yapılmak üzere işyerinde kayıt altında tutulacaktır.

* T.C. Sağlık Bakanlığı, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve CDC verilerinden yararlanılmıştır.

İş Güvenliği Şakaya Gelmez
Gözünüz arkada kalmasın istiyorsanız, siz de Türkiye'nin en başarılı OSGB'siyle çalışın.